Windtorens uit de oudheid, inspiratie voor emissievrije koelsystemen?

De beste manier om verkoeling te hebben in tijden van klimaatverandering, is bossen (her-)aanplanten, en de steden vergroenen. Bossen bieden de beste buffer tegen de opwarming, het zijn als het ware natuurlijke airconditioners. Als het over onze gebouwen gaat moeten we onze hoop richten op innovatie. Technologische oplossingen als de airconditioners, zijn wel efficiënt, maar verbruiken ook heel veel energie, die ze opnieuw afgeven als warmte.

We kunnen ook eens gaan kijken welke oplossingen generaties voor ons bedachten. Hoe pasten beschavingen in de oudheid zich aan, aan het soms wrede, woestijnachtige klimaat? In warme, droge gebieden hielpen koepels, binnentuinen en windvangers om de temperaturen op een leefbaar niveau te houden. In dit artikel zullen we het Engelse 'windcatcher' vertalen als windtoren, om deze niet te verwarren met de typische rood-witte gestreepte muts die de windkracht en -richting aangeven langs autostrades.

De origine van de windtoren, zou teruggaan tot het Oude Egypte, maar in het Perzische Rijk werd de windvanger een vertrouwd gezicht als onderdeel van de 'skyline' en is daar bekend onder de naam 'badgir'. De 5000 jaar oude stad Yazd gelegen in de woestijn van midden Iran, is de bakermat van meerdere ingenieuze hoogstandjes, waaronder ook windtorens. Windtorens zijn rechthoekige, schoorsteenachtige bouwsels hoog op de toppen van de daken, in sommige gevallen waren ze vierkantig of cirkelvormig.

De woestijnwind kwam binnen door de openingen van de windtoren en werd naar de binnenruimtes getrechterd. Soms zelfs tot in ondergrondse koelruimtes waar beperkt houdbare voedingswaren werden opgeslagen. Omgekeerd verliet de opgewarmde lucht, door de luchtdruk, via een andere windtoren weer het gebouw. De historische stad Yazd is erkend als Unesco Werelderfgoed sinds 2017, mede omwille van verspreiding van kennis over het gebruik van windtorens. De hoogste windtoren is gelegen in Dowlatabad Garden, bij toeristen gekend als een van de meest pittoreske Perzische tuinen.

De mensen van Yazd wendden hun kennis aan om van hun stad in de woestijn een leefbare plaats te maken, zodat ze er konden blijven wonen. De traditionele windvangers zijn in onbruik geraakt. Met de geavanceerde kennis waarover we vandaag beschikken, wordt het des te interessanter om de werking van de traditionele windvangers te doorgronden in de zoektocht naar emissievrije koel -en ventilatiesystemen.

E.B.

------

Bronnen:

'Windcatchers and their application in contemporary architecture':

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666123320301070

'The ancient persian way to keep cool'

https://www.bbc.com/future/article/20210810-the-ancient-persian-way-to-keep-cool

'An ancient engineering feat that harnessed to wind'

https://www.bbc.com/travel/article/20180926-an-ancient-engineering-feat-that-harnessed-the-wind

Unesco Werelderfgoed:

https://whc.unesco.org/en/list/1544/ 

Foto credits: https://iranianholiday.com/yazd/