Stikstof uitgelegd: wat is eigenlijk het probleem?

Er heerst verdeeldheid en verontwaardiging in de Vlaamse media, inzake het stikstofbeleid. Dat is op zich geen wonder, want het is ongelooflijk complexe materie die moeilijk aan de man te brengen is. Maar het probleem is er wel degelijk, en grijpt om zich heen, als er niets aan gedaan wordt. Het overschot aan stikstof is schadelijk voor het milieu. De Planeetzusjes geven hier een achtergrondje over  stikstof, zonder daarbij een politiek standpunt in te nemen.

Opneembaar?

Ten eerste is er overal in de wereld een enorm overschot aan bio-opneembare stikstof. Wat is dat? Dat zijn stikstofverbindingen (moleculen) die levensnoodzakelijk zijn voor het leven. Planten nemen  deze opneembare stikstof op via hun wortels en leggen ze vast in hun weefsels. Door toevoeging van stikstof (als kunstmest) in de bodem gaan planten harder groeien. Dat verhoogt de opbrengst en is dus interessant voor de industrie en voedselvoorziening. Mensen en dieren kunnen stikstof enkel opnemen door planten op te eten, of door dieren op te eten die zich op hun beurt met planten gevoed hebben. Maar waar komt stikstof vandaan? En vanwaar dat overschot?

Uit de atmosfeer

Als je heel de voedselketen afloopt, komt de stikstof eigenlijk uit de atmosfeer. Drie kwart van de lucht die we inademen bestaat uit stikstof. Maar we ademen de atmosferische stikstof gewoon weer uit. Want het is geen  opneembare stikstof, het is inert stikstofgas, dat mensen en bijna alle dieren, planten en schimmels, NIET kunnen verwerken in onze lichamen. Boeren in het verleden zagen al gauw in dat er een verband was tussen productiviteit en de hoeveelheid stikstof in de bodem. Stikstof was, letterlijk, een limiterende factor.

Symbiose

Maar inert stikstof kan omgezet worden naar opneembare stikstof via de natuurlijke stikstofkringloop. Die zorgde ervoor dat er nooit tekorten of overschotten waren, maar was niet berekend op 8 miljard mensen en al ons vee (ook miljarden stuks, zie Our World in Data). In de natuur gebeurt de omzetting tussen verschillende vormen van stikstof via bacteriën, zowel in zee als op het land. Op het land leven zulke bacteriën in symbiose met vlinderbloemige planten (peulvruchten, klaver, lupine, ...). Deze planten heet men daarom stikstofvastleggers. Het is goed om ze in akkers en in je tuin te hebben. Ook dierlijke mest zit vol stikstof. Guano, van meeuwen of vleermuizen, had vroeger zo'n hoge waarde dat er oorlogen om uitgevochten zijn (b.v. in Zuid-Amerika, maar Europa had er ook een vinger in de pap).

80% van de akkers

Om de landbouwproductie te verhogen, en niet meer af te hangen van de natuurlijke stikstofkringloop of natuurlijke bronnen, is er een manier gevonden om sneller en kunstmatig opneembare stikstof vanuit stikstofgas en waterstofgas te fabriceren. Het proces staat bekend als het Haber-Bosch proces en dateert van rond de Eerste Wereldoorlog. Via dat proces wordt kunstmest gemaakt, dat wereldwijd op akkers wordt gestrooid en dat mede aan de oorzaak ligt van de bevolkingsexplosie: van 2 naar bijna 8 miljard mensen in nog geen 100 jaar. Ook de veestapel is uitgedijd, want we konden sinds de uitvinding van het Haber-Bosch proces veel meer koeien voeden. 

Vandaag de dag wordt 80% van alle akkers wereldwijd bemest om voer voor dieren te kweken. Dat is een van de redenen waarom activisten ijveren voor een daling van de vleesconsumptie.

Verbranding

Fabrieken die kunstmest maken verbruiken enorm veel fossiele brandstoffen. En nu we bij fossiele brandstoffen zijn aanbeland, is het van nut te zeggen dat de verbranding ervan op zich, grote hoeveelheden stikstofdioxide doet vrijkomen, dat zich als broeikasgas en roetdeeltje in de atmosfeer verspreidt. (Herinner je dat petroleum in feite fossiel leven is, vandaar dat er stikstof in zit).

Twee bronnen

De natuur ontvangt dus te veel stikstof via twee bronnen:

• 1) via bemesting van akkers voor de landbouw, en 
• 2) via het verbranden van fossiele brandstoffen in het verkeer en de industrie. 

Stikstof uit Rusland?

Dit even terzijde: iedereen weet dat Rusland een grote olie- en gas product is. Maar Rusland is ook een belangrijke speler in de kunstmestindustrie en kan daarom geopolitieke macht uitoefenen. Willen we onafhankelijk zijn van grote machten, wat hun ideologie ook is, dan speelt het stikstofbeleid ook een rol.

We hebben nog niet uitgelegd waarom dat teveel aan stikstof zo slecht is. Kort antwoord: het is vervuilend en schadelijk. We komen wel eens terug op de details. Of lees het op GondwanaTalks, zie bron onderaan. 

Maar met de achtergrondinformatie die we hier al gegeven hebben hopen we de lezer te helpen slimme keuzes te maken in het dagelijkse leven, want je kan wel degelijk een impact maken (een positieve) door minder vlees en meer lokaal te kopen en consumeren. De stikstofproblematiek heeft niet één simpele oplossing, maar is deel van de globale klimaatactie. (Dus alles wat je doet dat goed is voor het milieu, is zeker ook goed voor een beter draaiende, natuurlijke stikstofkringloop).

--------

Bron: K. Bonne, GondwanaTalks, 2022, De stikstofkringloop: een verhaal over voedsel, bacteriën en oorlog.

Artikel door Kathelijne Bonne, geoloog en bodemkundige. De Planeetzusjes is een initiatief van drie zussen uit Waasmunster. We schrijven ook op Good Climate News en K is ook redactrice van GondwanaTalks.

Laatste artikels:

Vind je dit artikel interessant? Deel het dan op sociale media!